Giriş
İşçi ve işveren arasındaki iş sözleşmesi, karşılıklı hak ve yükümlülüklere dayanan bir ilişki olsa da zaman zaman taraflardan biri bu sözleşmeyi tek taraflı olarak sona erdirme ihtiyacı duyabilir. İşverenin fesih hakkı kadar, işçinin de belirli durumlarda sözleşmeyi haklı sebeple feshetme hakkı bulunmaktadır. İş hukukunda bu tür fesihlere “haklı istifa” adı verilir.
Bu yazıda, haklı istifa kavramını, Türk iş hukuku kapsamında hangi durumların haklı sebep sayıldığını, Yargıtay kararları ışığında işçinin ne gibi haklara sahip olduğunu ve haklı istifanın işçi bakımından sonuçlarını detaylı olarak ele alacağız.
Haklı İstifa Nedir?
Haklı istifa, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesi uyarınca işçinin, iş sözleşmesini derhal ve tazminat haklarını koruyarak sona erdirebildiği durumlardır. Bu durumlar üç ana başlık altında toplanabilir:
- Sağlık sebepleri
- Ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık
- Zorlayıcı sebepler
Bu sebeplerin varlığı halinde işçi, ihbar süresine uymaksızın istifa edebilir ve bazı durumlarda kıdem tazminatına hak kazanabilir.
1. Sağlık Sebepleriyle Haklı İstifa
a. İşin niteliği nedeniyle sağlığın bozulması
İşçinin yaptığı iş, onun sağlığı ya da yaşamı için tehlike oluşturuyorsa; örneğin, sürekli tozlu ortamda çalışmak astım hastalığını tetikliyorsa işçi haklı fesih yapabilir.
b. İşverenin bulaşıcı hastalık taşıması
İşverenin veya işyerinde birlikte çalışılan kişilerin bulaşıcı bir hastalığa sahip olması da haklı istifa sebebidir.
Yargıtay Kararı: Astım hastası bir işçinin, koruyucu önlem alınmayan işyerinde çalışması nedeniyle yaptığı fesih Yargıtay tarafından haklı bulunmuştur.
2. Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Aykırılık
a. İşçiye veya ailesine hakaret edilmesi
İşverenin işçiye, ailesine ya da onuruna yönelik aşağılayıcı söz ve davranışları, istifa için haklı nedendir.
b. Cinsel taciz
İşyeri içinde cinsel tacize uğrayan işçi, bu durumu ispatlayabiliyorsa haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanabilir.
c. Ücretin zamanında ödenmemesi
İşverenin işçiye ücretini zamanında ödememesi, ücretin eksik ödenmesi ya da sürekli geciktirmesi, haklı fesih nedenidir.
d. Fazla mesai ücretlerinin ödenmemesi
Yargıtay uygulamalarında fazla mesai yapıldığı halde bu ücretlerin ödenmemesi de haklı istifa kapsamına alınmaktadır.
e. İşçinin onurunu zedeleyici davranışlar
Sürekli azarlanmak, alay konusu edilmek, ayrımcılığa maruz kalmak gibi psikolojik baskı (mobbing) unsurları haklı istifa gerekçesi sayılır.
3. Zorlayıcı Sebepler
İşçinin çalıştığı işyerinde meydana gelen doğal afetler, salgın hastalıklar veya ulaşımın kesilmesi gibi durumlar da zorlayıcı sebep olarak değerlendirilir. Bu tür durumlarda işçinin işine devam etmesi objektif olarak imkânsız hale gelmişse haklı istifa mümkündür.
Haklı İstifada Kıdem Tazminatı Hakkı
Genel olarak işten istifa eden bir işçi kıdem tazminatı alamaz. Ancak haklı nedenle yapılan fesihlerde, işçi;
- En az 1 yıl çalışmışsa,
- Fesih hakkı yasal gerekçelere dayanıyorsa,
kıdem tazminatına hak kazanır. Fakat ihbar tazminatı alma hakkı doğmaz; çünkü iş sözleşmesi işçi tarafından sona erdirilmiştir.
Haklı Fesih Süreci Nasıl Yürütülmeli?
- Fesih dilekçesi hazırlanmalı: İşçi gerekçesini açıkça belirtmeli.
- Yazılı olarak işverene tebliğ edilmeli: Noter kanalı, iadeli taahhütlü mektup veya elden imza karşılığı.
- İşten ayrılış bildirgesi verilmeden önce SGK işlemleri tamamlanmalı.
- Hakların ödenmemesi halinde dava açılmalı.
Haklı İstifanın İspatı
İşverenin kusurlu davranışlarının varlığı, işçi tarafından ispatlanmalıdır. Yazılı belgeler, tanık beyanları, e-posta yazışmaları veya kamera kayıtları bu konuda delil olarak kullanılabilir.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. İşverenin sürekli bağırması haklı istifa sebebi midir?
Evet, sürekli aşağılayıcı ve baskıcı tavırlar işçinin kişilik haklarına saldırı niteliği taşıyabilir. Bu durum haklı fesih sebebi sayılır.
2. Ücretin 1 gün gecikmesi haklı istifa nedeni midir?
Hayır. Yargıtay içtihatlarına göre süreklilik ve kötü niyet aranır. Birkaç gün gecikme tolere edilebilir.
3. İşyerinde tacize uğrayan işçi tazminat alabilir mi?
Evet. Taciz durumunun ispatlanması halinde işçi kıdem tazminatına hak kazanır.
4. İstifa ettikten sonra tazminat için dava açabilir miyim?
Evet. Haklı nedeniniz varsa, 5 yıl içinde kıdem tazminatı davası açabilirsiniz.
5. Haklı nedenle fesihte ihbar süresi gerekli midir?
Hayır. İşçi derhal istifa edebilir.
6. Mobbing nedeniyle istifa eden işçi ne yapmalı?
Delil toplamalı ve gerekirse iş mahkemesinde maddi-manevi tazminat davası açmalıdır.
Sonuç
Haklı istifa, işçinin yalnızca hukuki değil, aynı zamanda kişisel haklarını da koruyan önemli bir imkândır. Ancak bu hakkın kullanılabilmesi için belirli şartların ve ispat yükümlülüklerinin yerine getirilmesi gerekir. İşçiler, haklarını korumak ve süreci sağlıklı yönetmek adına uzman bir avukata danışarak hareket etmelidir. Unutulmamalıdır ki, haklı bir sebebe dayalı fesih hem mağduriyeti önler hem de iş güvencesini sağlar.
Bir yanıt yazın