Ücretsiz izin, çalışan ile işveren arasında karşılıklı olarak mutabık kalınarak belirli bir süre işçinin çalışmadan, dolayısıyla ücret almadan iş ilişkisinin devam ettirilmesidir. Bu uygulama, işverenin tek taraflı olarak uygulayamayacağı, işçinin de onayıyla geçerlilik kazanabilen önemli bir çalışma hukukudur. İş Kanunu’nda doğrudan tanımlanmamış olsa da uygulamada sıklıkla karşılaşılan bir durumdur.
Peki, ücretsiz izin tam olarak neyi kapsar, hangi durumlarda geçerlidir ve çalışan açısından ne gibi sonuçlar doğurur? İşte detaylarıyla…
Ücretsiz İzin Nedir? Tanımı ve Temel Özellikleri
Ücretsiz izin, işçinin belli bir süre için işten uzaklaşmasını ama iş sözleşmesinin devam etmesini ifade eder. Bu sürede işçi çalışmaz, dolayısıyla herhangi bir ücret ya da yan hak almaz. Ancak iş sözleşmesi sona erdirilmediğinden, iş güvencesi ilkeleri geçerli kalır.
Temel özellikleri şunlardır:
- İş ilişkisi devam eder.
- Çalışma yükümlülüğü yoktur.
- Ücret ve yan haklar ödenmez.
- Sosyal güvenlik primi yatırılmaz (istisnalar hariç).
- Süre sonunda işçi işine geri döner.
Ücretsiz İzin Hangi Hallerde Kullanılır?
Ücretsiz izin genellikle şu durumlarda tercih edilir:
1. Zorlayıcı Sebeplerle
Deprem, pandemi, sel gibi doğal afetlerde, işin geçici olarak durması durumunda işveren ücretsiz izin teklif edebilir.
2. Doğum ve Süt İzni Sonrası
4857 sayılı İş Kanunu’na göre, kadın çalışanlar doğum sonrası analık izninden sonra 6 aya kadar ücretsiz izin talep edebilir.
3. Askerlik
İşçiler, askere gitmeden önce ücretsiz izin talep edebilir. Bu, işten ayrılmak yerine iş sözleşmesinin askıya alınması anlamına gelir.
4. Eğitim ve Kişisel Nedenler
Üniversite sınavı, yüksek lisans, yurtdışı eğitimi, ailevi nedenler gibi kişisel gerekçelerle de ücretsiz izin alınabilir.
Ücretsiz İzin Nasıl Talep Edilir?
Ücretsiz izin için yazılı bir talep veya işverenin yazılı onayı şarttır. Her iki tarafın da rızası olmadan ücretsiz izin verilemez.
İzlenecek adımlar:
- İşçi gerekçesini belirten bir dilekçeyle işverene başvurur.
- İşveren uygun bulursa yazılı onay verir.
- İzin süresi ve dönüş tarihi kararlaştırılır.
- Taraflar arasında yazılı belge düzenlenir.
Not: Pandemi gibi olağanüstü dönemlerde işveren tek taraflı olarak da ücretsiz izin uygulayabilir (örnek: 7244 sayılı Kanun geçici düzenlemeleri).
Ücretsiz İzin Süresince Haklar ve Yükümlülükler
✅ İşçinin Hakları
- İş akdi sona ermemiştir.
- İş güvencesi devam eder.
- İşe geri dönme hakkı saklıdır.
❌ Kısıtlamalar
- Ücret ve prim ödenmez.
- Kıdem tazminatı süresi işlemez.
- SGK primleri yatmaz (istisnai durumlar hariç).
Ücretsiz İzin Süresince Sigorta Durumu Nedir?
Ücretsiz izin süresince işveren, işçi adına sigorta primi ödemez. Ancak bazı özel durumlarda (örneğin doğum sonrası analık izninde) devlet, genel sağlık sigortası (GSS) kapsamında bazı hakları sürdürebilir.
İşçi isterse bu sürede kendi primlerini isteğe bağlı sigorta kapsamında yatırabilir.
Ücretsiz İzin Sonrası İşe Dönüş
İzin süresi bittiğinde işçi işyerine dönmekle yükümlüdür. Dönmediği takdirde bu durum devamsızlık sayılabilir ve işveren fesih hakkı elde edebilir.
İşverenin yükümlülüğü: İşçiyi aynı pozisyonda veya benzer bir işte yeniden çalıştırmak.
Ücretsiz İzin Zorunlu Olabilir Mi?
Normal şartlarda hayır. Ancak 2020 yılında çıkan 7244 sayılı Kanun ile pandemide, işverene tek taraflı ücretsiz izin verme yetkisi tanınmıştır. Bu özel bir durumdur ve kalıcı değildir.
Ücretsiz İzin ile Ücretli İzin Arasındaki Fark Nedir?
| Kriter | Ücretsiz İzin | Ücretli İzin |
|---|---|---|
| Ücret Ödemesi | Hayır | Evet |
| SGK Primi | Yatmaz | Yatar |
| Süre | Karşılıklı anlaşma ile | Kanunen belirlenmiş |
| Yıllık İzin Hakkı | Etkilenmez | Kullanılmış sayılır |
Yıllık İzin ve Ücretsiz İzin Çakışır mı?
Hayır. Yıllık izin, çalışanın ücretli izni olup kanunen belirli sürelerle hak edilir. Ücretsiz izin ise gönüllülüğe dayanır ve çalışılmayan süre kadar hak kaybına yol açabilir.
Ücretsiz İzin Sözleşmeye Yazılabilir Mi?
Evet. Uzun vadeli iş ilişkilerinde, sözleşmeye ücretsiz izin düzenlemesi eklenebilir. Ancak yine de her kullanımda tarafların onayı gerekir.
İşverenin Ücretsiz İzin Teklifini Reddeden İşçi Ne Yapabilir?
İşverenin teklif ettiği ücretsiz izni işçi reddedebilir. Bu durumda işveren, geçerli nedenle fesih yapabilir. Ancak fesih işlemi yargı denetimine açıktır. İşçinin haksız bir uygulamayla karşılaşması durumunda dava açma hakkı saklıdır.
Pandemi Döneminde Ücretsiz İzin Uygulamaları
Covid-19 salgını süresince getirilen geçici düzenlemeler, ücretsiz izin konusunun daha da önem kazanmasına neden oldu. Özellikle kısa çalışma ödeneği ve nakdi ücret desteği bu dönemde sıkça uygulandı.
Ücretsiz İzin ile İlgili Yargıtay Kararları
Yargıtay, ücretsiz izin uygulamalarında işçinin açık rızasının alınmamasını hukuka aykırı bulmaktadır. Ayrıca işçiyi ücretsiz izne zorlamak, mobbing sayılabilecek durumlar arasında yer alabilir.
Sonuç: Ücretsiz İzin İş Hukukunda Ne İfade Eder?
Ücretsiz izin, hem işçi hem işveren için esnek ve çözüm odaklı bir yöntemdir. Ancak suistimal edilmemeli ve her iki tarafın da hakları gözetilerek uygulanmalıdır. İşçinin açık rızası olmadan yapılan ücretsiz izin uygulamaları, iş hukukuna ve insan haklarına aykırı olabilir.
Bir yanıt yazın